Glasraam in het gebouw 'Saturnino de Brito' (Santos)

Het zogeheten 'Saturnino de Brito'-paleis werd in gebouwd 1936 en gaf onderdak aan het toenmalige Bureau van Sanitaire Werken. Momenteel wordt het gebruikt door Sabesp, de Watermaatschappij van de staat São Paulo. Ingenieur Paulo Cesar Gomes Martins ontwierp het plan.

De toegang tot het paleis is indrukwekkend. Via een grote smeedijzerendeur treed men een monumentale hall binnen waar de statige trap, uitgevoerd in Braziliaans marmer, verlicht wordt door een imposant glasraam. Dit raam "De Bandeirantes" is 6 meter hoog en beeldt de Portugese bezetters uit die de inheemse slaven bewaken bij hun trektocht door de 'Serra do Mar' waarbij de slaven beladen zijn met zware zakken. Het stelt visueel de vorming van de etymologie en cultuur van de staat São Paulo voor. "Het geheel is zeer kleurrijk en de bijzonder gedetailleerde figuren doen denken aan de stijl van het moderne tropicalisme" aldus Lara Regina Silveira Mello, kunstenaar en professor aan de universiteit Mackenzie. Zij is de kleindochter van Conrado Sorgenicht die instond voor de realisatie van deze glasramen. De hall wordt nog extra verlicht door een glas in lood koepel die het wapenschild van de staat São Paulo bevat.

Zowel het ontwerp als de bouw van het paleis werden uitgevoerd door het rechtstreeks Bureau van Sanitaire Werken. Voor de decoratie werd beroep gedaan op de fine fleur van het toenmalige binnenhuisinrichters: Liceu de Artes e Oficios de São Paulo; Sebastião Sparapani; Fischet Schwartz-Haumont; Presgrave, Melo & Cia.; S.A. Mármores Brasileiros; Oliveira Grecco & Cia. Ltda.; Casa Conrado (glasramen); Casa Verde; Sotema; General Electric; Manfredo Costa & Cia.; La Fonte; Casa Reingantz en Casa Alemã.

Tijdens een rondreis in 1925 bezocht glazenier Conrado Sorgenicht II de tentoonstelling “Exposition des Arts Decoratifs de Paris” en verschillende Europese landen, waaronder Duitsland, Italië, Frankrijk en België. Hier ontmoette hij schilder François Frank Urban, die in 1932 naar Brazilië emigreerde en gedurende verschillende jaren zal werken voor de glasmakerij "Casa Conrado". Urban ontwierp het glasraam van dit paleis.  

De compositie bestaat uit een centraal geplaatste gigantische boom waaronder een stoet bestaande uit gewapende bandeirantes (Portugese ontdekkingsreizigers) en zwaar beladen indianen voorbij trekt. Op de achtergrond zien we, ver weg, een stukje van de zee waar in de baai van Santos de Portugese karavellen verankerd liggen. De kledij van de bandeirantes werd geïnspireerd door het werk van de Braziliaanse kunstenaar Benedito Calixto. De figuur van Domingos Jorge Velho is goed herkenbaar aan zijn enorme hoed, hoge laarzen en de hand aan het zwaard. Ook de vederdracht van de indianen doet aan Calixto denken.  

Maar merkt Lara Regina op, er is een andere ondertoon. Het realisme beeldt niet langer de legende en het exotisme van de indiaanse mythologie uit. Het dichte bos, de overvloedige vegetatie en veelvuldig voorkomende kleine dieren, zijn in feite de echte vijanden van de Portugese pioniers en onderwerp van fascinatie van de kunstenaar.

Op de voorgrond vallen de grote varens, palmeirinhas, paraplubloemen, bromelia's en vele andere typische planten van de regio op. De rand van het glasraam volgt de trend van de jaren 1930 en 40. Ze is geschilderd in grisaille en amber, refereert naar vervlogen tijden en bootst de gipsenornamenten na, waarin verschillende vruchten zoals ananas, bananen en druiven worden weergegeven.

Bronnen

• https://www.jusbrasil.com.br/...
• CASA CONRADO: CEM ANOS DO VITRAL BRASILEIRO / REGINA LARA SILVEIRA MELLO. - CAMPINAS, 1996. - (p. 61 - 62)

Foto's: Marc Storms, oktober 2015